Cuối năm nói chuyện fake news
Thứ Ba, ngày 9 tháng 2 năm 2021 lần đầu tiên trong lịch sử lập quốc của Thượng viện Hoa Kỳ lại luận tội một Tổng thống đã rời chức vụ. Kết quả của cuộc luận tội chưa biết kết quả đi về đâu? Nếu những người ủng hộ bênh vực cựu TT Trump cho rằng sẽ không thành công và phe chống ông Trump ngược lại! Sự kiện chưa xảy ra, đã vội đưa tin nghiêng về bên nào đều là thủ phạm tạo “Fake News” tin giả.
Việc ủng hộ hay phản đối cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump là điều cần thiết trong một xã hội dân chủ bởi việc bất đồng quan điểm trong mọi lĩnh vực của đời sống, đặc biệt là lĩnh vực chính trị, luôn diễn ra. Sự phân cực trong quan điểm chính trị là lý do vì sao các quốc gia dân chủ lại tồn tại nhiều đảng phái chính trị. Ở Mỹ, sự phân cực đó thể hiện qua sự tranh đua giữa hai Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa. Nếu thiếu vắng một trong hai đảng phái đó, nước Mỹ từ lưỡng đảng sẽ trở thành một quốc gia do duy nhất một đảng lãnh đạo tuyệt đối, khi đó một quốc gia tôn sùng tự do như Mỹ sẽ trở thành một quốc gia mất tự do, như Trung Cộng. Việc bất đồng chính kiến cần được bảo vệ và tôn trọng như bảo vệ quyền tự do ngôn luận của mỗi công dân. Tuy nhiên, chúng ta cần lý lẽ trong việc thể hiện quan điểm chính trị của mình và khoan dung trước lý lẽ của những người khác biệt lý lẽ với mình để góp phần xây dựng một xã hội dân chủ, tự do. Việc ủng hộ Tổng thống Mỹ Donald Trump, bày tỏ sự ủng hộ ông Trump bằng nhiều phương cách khác nhau, tranh luận với những người phản đối Trump là những điều rất đáng hoan nghênh và tôn trọng. Điều đó cũng đúng cho những người phản đối những chính sách của Trump. Việc ủng hộ hay phê bình các chính sách của tổng thống Mỹ là điều được ghi nhận trong tu chính án thứ Nhất của Mỹ và được nhà nước Mỹ bảo vệ trong thực tế. Tuy nhiên, việc sử dụng quyền tự do ngôn luận cũng cần có giới hạn để tránh làm tổn thương cảm xúc của nhau. Khi sử dụng ngôn ngữ có tính miệt thị, hạ thấp nhân phẩm của người khác, gây tổn thương cho nhau, sản xuất và lan truyền các tin vịt là điều đáng bị phản đối vì điều đó đánh mất tinh thần khoan dung. Nó khiến cho sự phân cực giữa các quan điểm chính trị ngày càng sâu sắc hơn đến mức cả hai bên không thể trao đổi, đối thoại với nhau. Khi không còn có thể nói chuyện với nhau, sẽ dẫn tới một hệ quả không ai mong muốn là các cuộc chiến sẽ diễn ra, ban đầu sẽ bắt đầu bằng ngôn từ, sau đó sẽ bằng hành động. Một xã hội dân chủ luôn tôn trọng sự khác biệt trong quan điểm của mỗi người. Bất kỳ ai cũng có quyền được lên tiếng thể hiện quan điểm của mình mà không phải lo sợ bất kỳ sự trừng phạt nào từ chính quyền. Tuy nhiên, “cuồng Trump” hay “cuồng chống Trump” khi rơi vào trạng thái cực đoan sẽ khiến cho việc tranh luận và đối thoại không thể diễn ra. Để thể hiện quan điểm của mình và thuyết phục người nghe, chúng ta cần học cách khoan dung với nhau để tránh làm tổn thương cảm xúc của nhau và cảm xúc của những người đang đứng bên ngoài quan sát cách chúng ta tranh luận…
Tại sao tạo ra Fake News?
Với một số người, chẳng có chuyện thích hay không thích ông Trump, ủng hộ hay chống đối, vấn đề chỉ là kiếm được tiền, thậm chí rất nhiều tiền. So với cách câu view từ tin tức liên quan thắng hay thua, những nhân vật nổi tiếng bị bắt như chúng ta đã thấy được xem là thảm họa của truyền thông thì kiếm sống bằng fake news tỏ ra bất lương gấp nhiều lần. Ngoài những kẻ kiếm sống bằng tin giả, có thể có những người cũng khai thác tin vịt cho mục đích khác…Không chỉ đầu độc thông tin và tạo ra cuộc khủng hoảng hỗn loạn không có điểm dừng trong làng truyền thông, fake news còn đang gây xáo trộn xã hội ở mức độ nguy hiểm chưa từng có. Nó tạo ra hận thù và gây chia rẽ ngày càng khủng khiếp. Nguồn gốc vấn đề có thể xuất phát từ hiện tượng thích ông Trump nhưng những kẻ sản xuất fake news mới là thủ phạm mang lại tai họa khi chúng khai thác tối đa tâm lý đám đông, lợi dụng “ông Trump” như một “món hàng thông tin” để bán ra “thị trường pro-Trump” và rung đùi hốt bạc. Cỗ máy tin giả của chúng hoạt động không ngưng nghỉ, từ việc làm ảnh giả bà Melania Trump mặc áo dài Việt Nam đến việc bịp ra một “chính sách” mà “Tổng thống Trump vừa loan báo”. Chúng có thể chẳng yêu thích gì ông Trump cả. Cũng chưa chắc chúng thù ghét đảng Dân chủ Mỹ. Chúng nhận ra một điều: “khen” ông Trump và “chửi” đảng Dân chủ Mỹ là một cách hốt bạc. Việc tạo ra tin bịp liên quan ông Trump để kiếm tiền không phải xảy ra mới đây và không chỉ đối với người Việt Nam.
Hiện tượng này đã xuất hiện từ mùa tranh cử tổng thống Mỹ 2016. Một “nhà báo mạng” ở Macedonia từng nói với BuzzFeed News rằng, “nhờ ông Trump”, hắn kiếm được 5.000 USD/tháng hoặc có khi 3.000 USD/ngày! Trong năm 2015, ngôi làng nhỏ Veles (45.000 dân) tại Macedonia đã tung ra ít nhất 140 website chính trị Mỹ(WorldPoliticus.com, TrumpVision365.com, USConservativeToday.com, DonaldTrumpNews.com, USADailyPolitics.com…).
Chẳng bao giờ có chuyện bùng nổ Fake News nếu những kẻ sản xuất fake news không kiếm được bộn tiền từ cái gọi là “thuật toán” CPM (cost per mille – “mille” tiếng Latin, có nghĩa “ngàn”), tức số tiền thu được từ Google AdSense tính theo đơn vị 1.000 lượt view. Với video, tiền thu vào luôn nhiều hơn. Đó là lý do tại sao ngày càng xuất hiện cái gọi là “thế hệ YouTuber” nhiều nhan nhản đến chóng mặt.
Tháng 9-2019, tổ chức phi lợi nhuận Global Disinformation Index, sau khi khảo sát khoảng 20.000 website chuyên đăng tin vịt, cho biết, các công ty kỹ thuật quảng cáo đã chi chừng 235 triệu USD/năm khi cho chạy quảng cáo vào những website trên. Để lừa độc giả, chúng tạo ra những tên miền na ná tên các hãng tin/tờ báo uy tín, chẳng hạn “New York Times Politics.com”, “abcnews.com.co” hoặc “forbesbusinessinsider.com” (dĩ nhiên chẳng liên quan đến hai tờ báo nổi tiếng Forbes và Business Insider).
Tình trạng này cũng xảy ra trong giới “công nghiệp fake news” Việt Nam, khi chúng tạo ra những trang tin lấy tên “Tuổi Trẻ Online” hoặc “Thanh Niên Online”.
Nội dung các trang này, dù trong nhiều trường hợp “chủ trang” không phải ở Mỹ, đều nói về chính trị Mỹ. Để “bán” tin vịt, cách hiệu quả nhất là “tối ưu hóa” việc khai thác cảm xúc đám đông.
Khi đám đông tỏ ra không ưa thích người da đen thì chúng tạo ra những tin đại loại “Truy nã nhóm người da đen hiếp dâm chủ tiệm Nail&Spa Việt và con gái trong đêm”.
Những bản tin này, bài viết lẫn video, luôn được đón nhận và chia sẻ dữ dội.
Chúng đơn giản thỏa mãn được tâm lý “kỳ vọng”, hơn là thuyết phục độc giả bằng dữ liệu được chuẩn xác. Chúng mang đến một sự hả hê thích thú từ một đám đông bị dẫn dắt lọt vào cái bẫy “click bait” giúp mang lại lợi nhuận cá nhân cho những kẻ thậm chí hả hê thích thú hơn vì dễ dàng lừa thiên hạ được khối tiền. Với những kẻ này, “Donald Trump” hay “Bill Gates” đều tương tự nhau, chỉ là “gói sản phẩm thông tin” dễ bán chạy, không hơn không kém. Tuy nhiên, khi “dữ liệu” và “sự kiện” được cung cấp từ những “nguồn” không biết lấy từ đâu thì cần phải xem lại “mức độ có thật” bao nhiêu phần trăm để xác định đó là sự thật, hay chỉ là điều mình “muốn tin” là thật, “phù hợp” với tâm lý yêu hoặc ghét của mình.
Người ta dĩ nhiên hoàn toàn có quyền khước từ những hãng tin/tờ báo khổng lồ như New York Times, CNN, Washington Post… khi cho rằng đó là “nơi tạo ra fake news” nhưng nếu vậy thì cũng cần có thái độ tương tự đối với những trang tin hoặc “YouTuber” ra rả cung cấp vô số tin tức không thể kiểm chứng tràn ngập mạng xã hội từng ngày từng giờ. Có một “nghịch lý” buồn cười: trong nhiều trường hợp, những kẻ làm tin giả luôn gài logo những hãng tin/tờ báo lớn được “mặc định” là “nơi sản xuất tin vịt” như CNN chẳng hạn trong những “bản tin” của chúng, như một cách để “bảo chứng” rằng đó không phải là tin bịa. Không bao giờ, khi mà chính họ đang gián tiếp nuôi và giúp phát triển thị trường tin giả bằng việc cho phép quảng cáo chạy vào các website hoặc kênh YouTube chuyên đăng tin vịt; khi mà thị trường fake news vẫn còn độc giả. Sẽ chẳng bao giờ dịch tin giả giảm hoặc biến mất khi mà mạng xã hội tiếp tục được “nuôi” bằng cảm xúc và được trục lợi bằng cảm xúc.
Nam Canh Tý nhiều biến loạn tại Hoa Kỳ từ bầu cử đến dịch bệnh Vũ Hán vẫn tiếp tục trong năm mới. Fake News đã xoay chiều dư luận và tác động mạnh mẽ đến đời sống của mọi người. Hủy bỏ cội nguồn của Fake News là tìm lại sự bình an trong Năm Mới Tân Sửu vậy!
Thái Hóa Lộc
