Viết cho ngày lên tám ...(mươi)
Ngoảnh lại trước, người xưa vắng vẻ
Trông về sau, quạnh quẽ người sau
Ngẫm hay trời đất dài lâu
Mình ta rơi hạt lệ sầu chứa chan.
(Bài ca lên đài U Châu của Trần Tử Ngang- Trần Trọng San dịch.)
Tuần lễ này người viết lên tuổi tám…mươi. Sướng chưa! “Một sợi râu là một xâu bánh!”
Tuổi 80 đã được xếp vào loại “thượng thọ.” Rồi đây trên cáo phó, chia buồn trước cái tên mình có thêm hai chữ “Cụ Ông” trang trọng. Vậy mà cứ tưởng mình còn trẻ như ngày xưa, “đừng gọi Anh bằng Chú,” không lẽ giờ lại nói: “đừng gọi Anh bằng Cụ Ông, tội nghiệp nghe em!”
Sống đến bao nhiêu tuổi thì được gọi là thọ? Người xưa quy định 80 được coi như là thượng thọ, vì ít ai sống đến tuổi này, vì ngay tuổi 70 xưa nay cũng đã rất hiếm rồi.
Tháng 10 năm 1924, sau chuyến công du sang Pháp dự hội chợ thuộc địa Marseille, Vua Khải Định đã tổ chức lễ tứ tuần đại khánh rất long trọng và tốn kém, để mừng mình đến tuổi 40, nhưng chưa thêm được tuổi nào, thì chưa đầy một năm sau, nhà Vua bị bệnh nặng mà băng hà, hưởng dương 40 tuổi. Trong sách vở đều ghi là hưởng thọ! Có lẽ là Vua thì đặc cách được hưởng thọ thay vì hưởng dương chăng?
Người xưa, thì như ông Bạch Cư Dị cũng mới đến tuổi 40 cũng đã lấy làm mừng, khi thấy trong làng có người khóc chồng chết mới có 25 tuổi, có nhà khóc con chết chỉ mới 17, 18. “Dư kim quá tứ thập, Niệm bỉ, liêu tự duyệt!” Văn Khốc Giả- (Nghe Người Khóc)
Ta nay đã tuổi bốn mươi-
Chuyện đời nghĩ lại cũng nguôi tấm lòng!
Ở tuổi 50, Ông Khổng Tử đã cho rằng: “ngũ thập tri thiên mệnh!”. Chuyện xưa kể, một ngày kia ông Khổng Khâu ghé chơi nhà bạn. Hết tuần trà, ông Khâu mang đàn ra gảy. Cái đàn nho nhỏ này luôn luôn nằm trong cái bị cói của ngài, để được có mặt khắp nơi cùng chốn. Bạn hỏi:
- Cái khúc cụ Khâu đang chơi là khúc gì vậy?
- À, ta dạo chơi cái khúc “tri thiên mệnh.”
- Cụ Khâu cho hỏi, sao tuổi phải năm mươi thì mới tri thiên mệnh?
- À, vì từ cái tuổi đó, thì khỏi cần phải xem tử vi của mình nữa!
Bây giờ, quý vị trên 60 giở trang tử vi ra mà coi. Người ta không còn đếm xỉa tới các “Cụ” nữa, tuổi các Cụ may rủi, chết sống cũng chẳng ai quan tâm. Nếu có ông thầy tử vi nào đó còn nghĩ các Cụ là độc giả trung thành của tờ báo, sẽ thêm cho các Cụ mấy dòng:
“cuối tuần gặp bạn” hay “đi xa cẩn thận về sức khoẻ” thì bao giờ cũng đúng cả. Đến tuổi 80 tử vi, số mệnh nên để ngoài tai. Ngạn ngữ Tây phương có câu “tuổi trẻ để học hỏi, tuổi già để thấu hiểu!” Nếu thấu hiểu được lẽ đời, được thời gian, được lẽ vô thường của tạo hoá thì không buồn nữa. Ông Đỗ Phủ thì lại có thơ rằng: “Thất thập cổ lai hy!” (Tuổi 70 xưa nay hiếm có!)
Khổng Tử có nói một câu về những người đến tuổi 70:“Thất thập nhi tùy tâm sở dục.” (Người đến tuổi bảy mươi muốn làm gì làm!)
Cụ Khổng ơi! Đến tuổi này thì có người đã trở lại như con trẻ còn mặc tả, nằm một chỗ, không đi đứng được, ăn phải có người đút, áo quần phải có người thay, việc vệ sinh phải có người giúp đỡ, còn chi là “tùy tâm sở dục.”. Có lẽ Cụ muốn nói đến một mặt khác, đến tuổi 70 muốn đi đâu thì đi, muốn làm gì thì làm, muốn ăn uống gì thì tuỳ thích, không còn dành dụm (cho ai,) cũng không còn kiêng khem gì cho nhọc xác!
Cũng đừng chuyển chủ quyền nhà cho con, không khéo ra nằm đường lúc nào không hay! Nhưng cũng đừng ỷ tuổi già mà làm điều thất thố, ít ai dùng lời nặng mà mắng trẻ con lầm lạc, mà thường hay xách mé gọi ông già sai quậy là “già dịch,” “già lựu đạn,” “già mất nết!” cho nên về già mà giữ được phẩm giá mình còn khó khăn hơn lúc trẻ.
Trong quan niệm truyền thống của người Tàu, Thọ đứng đầu trong năm thứ phúc, người đời ai cũng mong thọ, y phục thêu chữ “Thọ”, gối nằm thêu chữ “Thọ”, chăn đắp thêu chữ “Thọ”, cây đòn tay nhà cũng có khắc chữ “Thọ”, bức bình phong trước nhà cũng xây chữ “Thọ,” gặp nhau ai cũng chúc chữ “Thọ.” Nhưng sao người xưa lại gọi “đa thọ là đa nhục!” Nhục không phải vì bị ai xúc phạm tinh thần hay thân thể, mà nhục vì thân thể yếu đuối, không làm chủ được mình, có khi không tự lo chuyện vệ sinh được cho mình, phải nhờ cậy đến người khác, đôi khi lại bị khinh bỉ, thậm chí bị chửi rủa, coi thường như số phận những người già nhớ nhớ quên quên trong nhà dưỡng lão! Càng già nỗi buồn càng tăng:
“Mối sầu như tóc bạc- Càng cắt càng dài ra!”
(Phan Khôi)
Bởi vậy nên mong không bệnh hơn là mong sống lâu. Vậy mà gặp ai cũng chúc thọ, kiểu “sống lâu trăm tuổi!” Sống lâu 100 tuổi mà quanh quẩn từ “nursing home” đến nhà “hospice care” thì ai mà muốn sống!
Nhà văn Bùi Bảo Trúc ra đi lúc 73 tuổi, thiên hạ cho rằng đây là một cái chết trẻ, quá vội vàng, nhưng sao bà Hạnh Nhơn, người đứng đầu một hội thiện nguyện giúp cho thương binh VNCH, mất năm 90 tuổi, mà người ta vẫn thương tiếc, nghĩ giá mà bà sống thêm được vài năm nữa! Vấn đề là sống như thế nào, hay sống mà người đời coi như đã chết! Mà cái chết không có định kỳ, không có giới hạn. Bao nhiêu tuổi là thọ, mà bao nhiêu tuổi là chết yểu?
Được chết như Vũ Ánh, vừa gửi bài viết đi xong là ngã xuống, chết như Bùi Bảo Trúc đang giờ phát thanh mà nghẹn lời, chết như Nguyễn Ngọc Bích đang trên đường đi họp chuyện Biển Đông mà tim ngừng đập, không khác gì cái chết như người lính xông xáo giữa trận tiền, chưa bắn hết băng đạn, nòng súng đang bốc khói trên tay. Người ta gọi đó là chết vì công vụ, hay chết lúc còn sống, chứ không phải chết khi đã chết, là “chết lâm sàng!”
Thế gian thường cho rằng “một ông già bằng ba đứa trẻ!” Mới nghe qua như điều nghịch lý! Nhưng cứ nhìn cuộc đời mà suy gẫm, đứa trẻ lên ba phải mặc tã thì ông bà già cũng vậy. Trẻ ngồi trong xe nôi, chọi chân mà tập đi, thì cao niên cũng gậy chống xe lăn có khác gì nhau. Trẻ ăn thức ăn nghiền lỏng có cha mẹ đút mớm, phải mang khăn che cổ cho khỏi vương vải, thì cứ vào nhà dưỡng lão mà xem, các Cụ Ông, Cụ Bà của tôi cũng lâm vào hoàn cảnh ấy. Có điều khác, là trẻ con chỉ biết khóc, khi đói, khi lạnh, khi đau… còn cảnh già, còn biết buồn, biết tủi thân, biết hồi tưởng và biết khóc lặng lẽ mà không có nước mắt. Phần lớn đã không còn biết, còn nhớ gì nữa, nên bị ai ngược đãi, tắm lạnh hay cơ thể thiếu nước, cũng không còn có khả năng phản kháng hay kêu nài. Thà chúng ta chấp nhận tuổi trẻ gian lao, nghèo khó, đau khổ, nhưng lúc về già, chịu những cảnh ấy mới đáng xót xa.
Chuyện đời, có người bớt công việc, chịu thu nhập thấp để ở nhà trông con, sợ con hư hỏng, chứ chưa nghe ai nói nghỉ việc để trông coi cha mẹ già, sợ cha mẹ già, đói lạnh. “Một ông già bằng ba đứa trẻ!” Có phải vậy mà tuổi già đôi lúc cũng khó khăn, cáu kỉnh, khó chiều như một đứa trẻ khó tính. Có đứa con nào lấy được tấm lòng người mẹ ngày xưa mà hiểu biết con, như bây giờ những đứa con hiểu được cha mẹ? Cho nên ở với cha mẹ lúc về già mới khó, chu cấp cho cha mẹ già là điều dễ. Bởi vậy, nhiều bậc cha mẹ già, bị đùn đẩy từ đứa con này sang đứa khác, và chặng cuối cùng là cái nhà dưỡng lão, cũng có chén cơm, viên thuốc, nhưng không có tình thương của quyến thuộc.
Tâm lý của người đời ai cũng muốn sống lâu, nhưng lại sợ già, sợ bệnh tật. Người ta lấy câu “nước mắt chảy xuôi” để an ủi, để hiểu biết cuộc đời, thấu hiểu thì thông cảm, thương yêu và tha thứ để cho lòng thấy thanh thản. Chúng ta cảm thương, xót xa cho người chết trẻ, nhưng cũng xót xa cho tuổi quá già mà chịu cảnh cô đơn, phiền muộn. Nhưng không phải vì vậy mà mong mình được chết sớm! Người tiều phu già, trong chuyện ngụ ngôn La Fontaine, mỏi mệt, đau khổ, thở than muốn kêu Thần Chết đem lưỡi hái gọi mình đicho mau:
-“Hỡi thần Chết thương tình chăng tá,
Đến lôi đi cho đã một đời.”
Nhưng khi Thần Chết hiện ra, quá sợ chết, lão tiều phu, lấy cớ gọi Thần Chết để đỡ giùm bó củi nặng lên vai! Mới hay bụng thế gian, khổ mà sống còn hơn chết! Có người cho rằng đa thọ là đa nhục, nhưng cũng có người cho đa thọ là đa phúc!
Vậy được sống đến tuổi này, bạn nghĩ sao? Qua chiến tranh, tù đày, chiến hữu, bạn bè, con cái nằm lại trên rừng dưới biển, phần mình lưu lạc quê người, may mắn còn sống đến tuổi 80 có gì đâu mà vinh dự. Được sống càng lâu, càng thấm buồn.
Ngoảnh lại trước, người xưa vắng vẻ
Trông về sau, quạnh quẽ người sau
Ngẫm hay trời đất dài lâu
Mình ta rơi hạt lệ sầu chứa chan.
(Bài ca lên đài U Châu của Trần Tử Ngang-Trần Trọng San dịch.)
(*) Hình minh họa của Mạnh Quỳnh.
Ngụ ngôn La Fontaine. Nguyễn Văn Vĩnh dịch)
