Quan hệ Nga – NATO : Đã đến điểm « bất khả khứ hồi » ?
Sự xuống cấp nghiêm trọng hiện nay trong mối quan hệ giữa Liên bang Nga và Liên minh Quân sự Bắc Đại Tây Dương – NATO phản ảnh rõ những căng thẳng song phương với Mỹ. Nhưng tình trạng này không chỉ dừng ở đó : Giữa Nga và NATO, tầm nhìn chiến lược giờ đã trở nên khó thể dung hòa. Cuộc chiến xâm lược do Nga tiến hành ở Ukraine, kéo dài hơn 500 ngày qua, phải chăng là một chỉ báo cho sự chấm dứt một mối quan hệ được thiết lập từ ba thập niên ?
"Sườn phía đông" của NATO bao gồm các quốc gia thuộc HIệp ước Vacxava cũ và các nước thành viên Liên Xô cũ, giáp với Nga, Belarus và Ukraine. © Nato
Giới quan sát cho rằng thời kỳ hợp tác xuyên châu lục, bắt đầu từ năm 1997, là đã qua. Chiến tranh Ukraine đã khiến NATO năm 2022 phải xem Nga như là « mối đe dọa quan trọng nhất và trực diện nhất » cho an ninh châu Âu. Ngược lại, từ mùa hè 2022, Matxcơva khẳng định rằng NATO trên thực tế đã tham chiến chống lại Nga khi hậu thuẫn quân sự cho Ukraine.
Nếu tính từ ngày thành lập Liên bang Nga theo Hiến Pháp (1993) cho đến năm 2023 này, mối quan hệ giữa Nga và NATO đã tròn được 30 năm. Nhưng trong ba thập niên đó, quan hệ Nga – NATO không chỉ có xung khắc. Giữa đôi bên thật sự đã có những hợp tác, thông qua các cơ chế như Quan hệ Đối tác vì Hòa bình (Partenariat pour la Paix – PPP) năm 1994 hay Hội đồng Nga – NATO (COR) năm 1997.
Đặc biệt, sự kiện Nga và NATO, tại thượng đỉnh của Liên minh ở Paris ngày 27/05/1997, ký kết Đính ước Sáng lập là một bước tiến lớn trong quan hệ quân sự và ngoại giao. Tài liệu dài 24 trang dự trù tăng cường quan hệ đối tác với Matxcơva về chống khủng bố, duy trì hòa bình, giải trừ vũ khí và thậm chí cả trong quan hệ kinh tế. Văn bản còn đi kèm với việc thành lập một Hội đồng NATO – Nga thường trực (2002).
Năm 2022 vừa qua đánh dấu 25 năm Đính ước Sáng lập. Nhưng quyết định tiến hành « chiến dịch quân sự đặc biệt » của Nga tại Ukraine đã làm lộ rõ những ảo tưởng của phương Tây đối với Nga. Chuyên gia địa chính trị Pascal Boniface, Viện Quan hệ Quốc tế và Chiến lược (IRIS), trong một chương trình của France 24 tháng 5/2022 nhận xét :
« Đối với những ai nghĩ rằng Nga đã là một đối tác trung thành và đáng tin cậy cho Mỹ, rằng có một kiểu Âu hóa nước Nga và nước này sẽ tuân theo chương trình nghị sự của Mỹ, thì đây quả thật là một sự thất vọng nặng nề. Bởi vì Nga khi ấy ký thỏa thuận này đang trong một giai đoạn suy yếu nghiêm trọng. Việc ký kết này là nhằm tranh thủ thời gian trước khi xây dựng lại các lực lượng quân đội đã trở nên quá yếu kém trong những năm 1990. »
Theo nhà nghiên cứu về Nga, ông Cyrille Bret, Viện Delors, trong một bài viết đăng trên tờ Diplomatie số cho tháng 5-6/2023, Hội đồng NATO – Nga thường trực (COR) thật sự là một chiếc nhiệt kế tốt nhất để theo dõi những biến động trong mối quan hệ Nga – NATO.
Cơ chế này không ít lần phải tạm ngưng hoạt động, như sau vụ Nga can thiệp vào cuộc xung đột ở Gruzia và đơn phương công nhận độc lập các vùng ly khai của Gruzia năm 2008, hay việc Nga quyết định sáp nhập bất hợp pháp bán đảo Crimée của Ukraina năm 2014. Nhưng đó cũng là nơi để đôi bên nối lại các đối thoại với chính sách tái lập quan hệ « Reset » dưới thời tổng thống Obama. Hay như ngay giữa cuộc khủng hoảng Ukraine, Nga và NATO đã 11 lần gặp nhau từ năm 2014 cho đến tháng Giêng năm 2022.
