Phép thử cho Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm về việc Trung Cộng tấn công tàu dân Quảng Ngãi Việt Nam?
Vụ tấn công các ngư dân Quảng Ngãi trên vùng biển gần quần đảo Hoàng Sa diễn ra trong bối cảnh Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm vừa có chuyến thăm cấp nhà nước tới Trung Cộng từ ngày 19 đến 20/8.
Trong cuộc hội đàm với ông Tô Lâm vào ngày 19/8 tại Đại lễ đường Nhân dân ở thủ đô Bắc Kinh, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Cộng Tập Cận Bình khẳng định Trung Cộng coi Việt Nam “là ưu tiên hàng đầu trong quan hệ ngoại giao với các nước láng giềng".
Tương tự, ông Lâm khẳng định Việt Nam “luôn coi trọng và ưu tiên hàng đầu” quan hệ ngoại giao với Trung Cộng. Vấn đề kiểm soát, giải quyết các bất đồng trên Biển Đông giữa Việt Nam và Trung Cộng là một trong những vấn đề hàng đầu.
Trong Tuyên bố chung Việt Nam-Trung Cộng được công bố nhân chuyến thăm của ông Tô Lâm, vấn đề giải quyết bất đồng "tốt hơn" đã được đề cập trong phương hướng "6 hơn".
“kiên trì thực hiện phương hướng '6 hơn', tin cậy chính trị cao hơn, hợp tác quốc phòng-an ninh thực chất hơn, hợp tác thực chất sâu sắc hơn, nền tảng xã hội vững chắc hơn, phối hợp đa phương chặt chẽ hơn, bất đồng được kiểm soát và giải quyết tốt hơn; thúc đẩy xây dựng Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam-Trung Quốc đạt được nhiều thành quả thực chất hơn nữa, nỗ lực vì nhân dân hạnh phúc và đất nước giàu mạnh, vì sự nghiệp hòa bình và tiến bộ của nhân loại."
"Hai bên đi sâu trao đổi ý kiến chân thành, thẳng thắn về vấn đề trên biển, nhấn mạnh cần kiểm soát tốt hơn và tích cực giải quyết bất đồng trên biển, duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông và khu vực," tuyên bố nêu rõ.
Cho đến nay trong ASEAN, Philippines là quốc gia duy nhất khởi kiện Trung Cộng ra tòa án quốc tế. Philippines cũng thường công khai các va chạm trên biển và lên án mạnh mẽ Trung Cộng. Cách tiếp cận của Việt Nam đối với vấn đề Trung Cộng rất khác Philippines.
Việt Nam luôn có các tuyên bố mang tính khuôn sáo, tránh đề cập trực tiếp tới Trung Cộng trong các vụ việc mà Việt Nam không phải là nạn nhân của Trung Cộng. Chẳng hạn, khi Trung Cộng đẩy đuổi tàu của Philippines hồi tháng 6/2024, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam cho biết Hà Nội “theo dõi chặt chẽ” và “quan ngại sâu sắc”, cũng như kêu gọi các bên kiềm chế, giải quyết vấn đề thông qua đối thoại hòa bình.
Giờ đây, sau khi Việt Nam có những bước đi đầu tiên trong việc hợp tác an ninh hàng hải với Philippines, thì Philippines đã ngay lập tức lên án Trung Cộng mạnh mẽ trong vụ tàu cá Quảng Ngãi bị tấn công, thể hiện sự sát cánh với Việt Nam. Đây có lẽ cũng là điều khó xử cho Việt Nam trong tương lai, trong một kịch bản giả định là tàu Trung Cộng có hành vi tấn công tương tự đối với tàu cá của Philippines.
Giới quan sát cho rằng việc Trung Cộng tấn công ngư dân Việt Nam đã đi ngược lại với nội dung trong tuyên bố chung giữa lãnh đạo cấp cao hai nước vào ngày 20/8 và tiếp tục cho thấy Trung Cộng đang duy trì chiến lược "vùng xám".
Trong những ngày qua, sau chuyến thăm Trung Cộng , ông Tô Lâm đã tham dự các sự kiện của Liên Hợp Quốc, một số sự kiện tại Mỹ từ ngày 22/9 và có cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Joe Biden bên lề Đại hội đồng Liên Hợp Quốc.
Ông Tô Lâm được cho vẫn đang kế thừa di sản nền ngoại giao "cây tre" của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, trong bối cảnh căng thẳng dâng cao giữa các siêu cường.
Đã có nhận định cho rằng những gì ông Tô Lâm thể hiện từ khi lên nắm quyền lãnh đạo, đặc biệt là qua các hoạt động và phát ngôn trong chuyến công tác tại Mỹ, có thể cho thấy ông sẽ trở thành một nhà lãnh đạo cởi mở hơn so với người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng.
Trong bài phát biểu dài 22 phút trong buổi tọa đàm ở Đại học Columbia vào ngày 23/9, ông Tô Lâm cũng chỉ rõ "con đường phát triển của Việt Nam không thể tách rời xu thế chung của thế giới và nền văn minh nhân loại".
Chưa rõ câu nói này mang ý nghĩa thực tiễn như thế nào nhưng đây được cho là dấu hiệu của một sự cởi mở hơn trong tư duy của nhà lãnh đạo có xuất thân từ ngành công an như ông Tô Lâm.
Viết trên mạng xã hội X vào ngày 3/10, Giáo sư Alexander L Vuving từ Trung tâm Nghiên cứu An ninh châu Á-Thái Bình Dương (Daniel K. Inouye Asia-Pacific Center for Security Studies) thuộc Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đánh giá tuyên bố của Bộ Ngoại giao Việt Nam lần này "mạnh hơn so với quá khứ". Ông cũng lưu ý về thời điểm, đó là sau khi ông Tô Lâm thăm Trung Cộng và Mỹ.
"Trung Cộng không vui với tân lãnh đạo của Việt Nam và ông ta ít hữu hảo hơn với Trung Cộng," Giáo sư Vuving nhận định trên mạng xã hội X.
Ngay trước chuyến đi Mỹ của ông Tô Lâm, vào ngày 11/9, Tổng Lãnh sự quán Trung Cộng tại Đà Nẵng đã đăng tải một video về “cách mạng màu” ở Việt Nam, tố cáo Trường Đại học Fulbright Việt Nam, vốn là một công trình hợp tác giữa Việt Nam và Mỹ. Tiến sĩ Bill Hayton từ Viện Nghiên cứu Chatham House (Anh) nhận xét trên X: "Việt Nam có thể dễ dàng che đậy chuyện này nhưng họ đã phát đi thông điệp chống Trung Cộng mạnh mẽ và rõ ràng..."
