Ẩm thực Bình Định trong ca dao xưa

Dẫu chẳng dám sánh với người Kinh Đô thanh lịch "ăn Bắc, mặc Kinh", nhưng với những món đặc sản của riêng mình, người Bình Định vẫn có thể tự hào về ẩm thực quê hương.

Bánh Ít Lá Gai

Người Bình Định có biệt tài làm bánh ít lá gai. Ai đã từng thưởng thức bánh ít Bình Định thì khó quên cái dẻo dai, ngon ngọt của nó. Thế mới có câu ca: "Muốn ăn bánh ít lá gai/ Lấy chồng Bình Định cho dài đường đi "Ngoài bánh ít lá gai còn có bánh ít nhân tôm, bánh ít nhân mè nữa. Mỗi thứ với cách thức chế biến riêng, bằng những kinh nghiệm riêng đã tạo nên cái ngon miệng.

Muốn ăn bánh ít nhân mè/ Lấy chồng Hòa Đại đạp chè thâu đêm/ Muốn ăn bánh ít nhân tôm/ Lấy chồng Hòa Đại ăn cơm củ mì.

Chẳng những thế mà trên mảnh đất của người Chàm xưa, còn lại nhiều di tích Chàm, người dân cũng thật thà đặt tên cho một ngọn tháp là Tháp Bánh Ít. "Tháp Bánh Ít đứng sít cầu Bà Di/ Sông xanh núi cũng xanh rì/ Vào Nam ra Bắc cũng đi đường này".

Nem Chợ Huyện Tuy Phước

Liên quan đến tháp Chàm và đặc sản của Bình Định phải nói đến nem Chợ Huyện Tuy Phước: "Ai về Tuy Phước ăn nem. Ghé qua Hương Thạnh mà xem Tháp Chàm". Người Bình Định rất có lý khi đặt nem Chợ Huyện bên cạnh Tháp Chàm. Điều đó nói rằng: nem Chợ Huyện là đặc sản "có cỡ". Vào quán, gọi món nem chua nhâm nhi chút rượu chờ tiếp món nem nướng để thưởng thức. Và một lần như thế, bạn sẽ không bao giờ quên.

Dừa Tam Quan

Bình Định có dừa Tam Quan nổi tiếng. Những hàng dừa râm mát, những cô gái ở đây da trắng nõn nà vì không một giọt nắng nào vươn đến. Nhiều cô gái đẹp lạ lùng: "Tam Quan ít mít nhiều dừa/ Nhiều cô gái đẹp mà chưa có chồng." Và các cô cũng đa tình không kém, dám chấp nhận cả cho tình yêu: "Tam Quan ngọt nước dừa xiêm/ Cha từ, mẹ bỏ vẫn tìm theo anh. "Dừa cho nhiều sản phẩm. Và những thi tứ cũng khởi nguồn từ đây: "Cạo dừa, đạp cám cho nhanh/ Ép dầu mà chải tóc anh, tóc nàng".

Mắm Vạn Gò Bồi

Bình Định cạnh biển Đông, có đầm Thị Nại, cá tôm phong phú. Câu ca vùng này đã nói: "Cá nục gai bằng hai nục vọng/ Vợ chồng nghĩa trọng nhơn nghĩa tình thâm/ Xa nhau muôn dặm cũng tầm/ gặp nhau hớn hở tay cầm lời trao".

Nghề làm nước mắn cũng theo đó mà phát triển. Tuy không như nước mắm Phú Quốc, Phan Thiết...Nhưng nước mắm Vạn Gò Bồi cũng mặn mà không kém: "Gò Bồi có nước mắm thơm/ Ai đi cũng nhớ cá tôm Gò Bồi" "Nước mắm Gò Bồi, trã nồi An Thái", đó chính là hai đặc sản mà nhân dân so sánh với nhau. Chính nước mắm Gò Bồi đã làm nên cái duyên mặn mà, kết nguyền tình nghĩa của các đôi nam nữ: "Ai về dưới Vạn Gò Bồi/ Bán mắm, bán cá lần hồi thăm em".

Xuân Diệu khi hồi tưởng nhớ về quê ngoại không thể nào quên được: "Ôi, tôi mang sẵn cất sâu thay/ Từ lúc má tôi để tôi ra ở Vạn Gò Bồi làm nước mắm/ Một hạt muối trong tim dể mặn với tất cả những gì đằm thắm..." Tình nghĩa người miền ngược với người miền xuôi càng thêm thắt chặt qua những sản phẩm của biển cả, đầm hồ này: "Ai về nhắn với nậu nguồn/ Măng le gửi xuống, cá chuồn gửi lên. "Đó là những cái ăn, dẫu không bằng "ăn Bắc, mặc Kinh" nhưng cũng lắm điều thú vị, phòng phú mà ở đây không thể kể ra hết.

Nếu ở Hoài Nhơn có dừa Tam Quan thì đi vào Phù Mỹ lại có nhiều thứ khác. Đó là chè tươi: "Anh về Phù Mỹ nhắn nhe/ Nhắn chị bán chè sao vậy chẳng lên?" Anh về dưới vạn thăm nhà/ Ghé vô em gởi lạng trà Ô Long "Đó là tôm, tép: "Rủ nhau mua tép Trà Ô/ Sẵn bờ cát trắng phơi khô đem về..."

Đến Tuy Phước, bạn chẳng những thưởng thức nem Chợ Huyện, nước mắm Vạn Gò Bồi, mà cả dưa Luật Lễ nữa chứ: "Muốn về Luật Lễ ăn dưa/ Sợ e nước lớn đò đưa không đều". Thật là vô vàn. Vì thế mà ca dao Bình Định đã khuyên:

Muốn ăn đi xuống

Muốn uống đi lên

Dạo khắp bốn bên

Chợ Thành, chợ Giã

Chợ Dinh bán chả

Chợ Huyện bán nem...

Quả thật là thế. Núi rừng Tây Sơn cũng có sản vật ngon để khoe với các vùng khác. Chẳng hạn, chà viên là thức trái cây ngon lành ở đây:

Quảng Nam nổi tiếng bòn bon

Chà viên Bình Định vừa ngon, vừa lành

Chín mùi da vẫn tươi xanh

Mùi thơm cơm nếp, vị thanh đường phèn.

Và nhất là bắp nếp chín vàng của vùng đất này làm bồi hồi những ai đi xa: "Ta về ta nhớ Bến Giang/ Nhớ soi bắp nếp chín vàng bên sông."

Quê hương Bình Đình lắm sản vật, bốn mùa hoa quả, cây trái ngọt lành, trù phú vật chất nên con người Bình Định xưa cũng phong phú về tình thần. Và đất lành chim đậu...

 (Đặc San Bình Định 2009)